25 feb 2019

In de schulden? ‘We zijn calvinistisch en willen mensen laten bloeden’

Zo’n 1,4 miljoen Nederlandse huishoudens hebben problematische schulden waar ze maar niet uit komen. Eigen schuld dikke bult? Volgens lector Schulden en Incasso Nadja Jungmann is het flauwe antwoord: ja en nee. Maar deze groep zo hard mogelijk laten boeten, daar betalen we allemaal de rekening voor.

De overheid helpt mensen met schulden snel veel dieper de problemen in, waarschuwde de Nationale ombudsman vorige week. Maar om in de schulden te raken, geef je geld uit dat je niet hebt.

Hoeveel eigen verantwoordelijkheid kun je van burgers met schulden verwachten? We vragen het aan Jungmann, die als lector is verbonden aan de Hogeschool Utrecht en onderzoek naar schuldhulpverlening heeft gedaan.

“We hebben in Nederland vaak een nogal calvinistisch mensbeeld. Raak je in de problemen? Tuurlijk, we helpen je, maar er moet wel flink gebloed worden. De overheid is de allergrootste schuldeiser en dat systeem is zo ingericht dat je als schuldenaar echt in een fuik zit waar nauwelijks uit te komen valt”, vertelt ze.

“Een voorbeeld: je hebt te goeder trouw je toeslagen aangevraagd en werkt hard om uit de schulden te komen. Twee jaar later ligt er een envelop op mat: er ging iets fout en je moet meteen duizenden euro’s terugbetalen. Daar komen dan boetes en verhogingen op. Dat geeft stress en werkt gijzelend.”

Schuldhulpverlening, uitstel aanvragen en nóg harder werken werkt niet?

“Door Amerikaanse wetenschappers aan Harvard en Princeton is aangetoond dat het IQ dertien punten daalt wanneer mensen te maken hebben met langdurige schulden.”

“Dat is niet mijn onderzoek en ik brand mijn handen verder niet aan het precieze aandeel, maar wat overduidelijk door meerdere onderzoeken is aangetoond, is dat mensen met schulden ‘dommere’ keuzes maken.”

“Door de stress en onzekerheid gaan mensen bij de dag leven. Ze hebben moeite hun emoties te reguleren, vergeten veel, maken slecht onderbouwde keuzes en kunnen de gevolgen van hun keuzes nauwelijks overzien.”

“Bij extreme stress maak je keuzes voor de korte termijn. Iemand die in een permanente staat van stress verkeert en geld binnenkrijgt, koopt bijvoorbeeld meteen een dure iPhone. Dat is niet verstandig, maar hij denkt: die telefoon heb ik vast, die pakt niemand me meer af.”

Schiet de schuldhulpverlening in Nederland tekort?

“De prijs die Nederlanders betalen voor de decentralisatie is dat niemand meer weet wat zijn rechten zijn of welke hulp er te krijgen is. Het is nergens terug te vinden en dat maakt dat mensen met de staart tussen de benen er maar van afzien.”

“Zo kan er bij de ene gemeente een inloopbeleid zijn waarbij mensen een traject van drie jaar en kwijtschelding in kunnen gaan. Maar in de andere gemeente moeten mensen al een hele geordende map met papieren klaar hebben liggen voordat ze een intake krijgen. Er zijn grote verschillen in drempels.” Lees meer…