Bijna de helft van de Nederlandse huishoudens leeft met financiële zorgen. Minder zichtbaar, maar minstens zo ingrijpend, is de invloed daarvan op gezondheid en zorggebruik. Financiële problemen leiden vaker dan gedacht tot zorgmijding, verergering van klachten en toenemende druk op het zorgstelsel.

In een nieuw whitepaper brengt Syncasso in kaart hoe geldstress de gezondheid beïnvloedt en de druk op het zorgstelsel doet toenemen. Deze publicatie is gebaseerd op gesprekken met grote zorgverzekeraars, aangevuld met ervaringen uit de huisartsenpraktijk en recente gedragswetenschappelijke en medische inzichten. Het whitepaper geeft een breed beeld van hoe geldstress invloed heeft op gezondheid, leefstijl en het volgen van een behandeling. Ook keken we welke interventies er in Nederland momenteel zijn die mensgericht, integraal en domeinoverstijgend zijn. Het whitepaper is vanaf dinsdag 1 juli te lezen op https://www.syncasso.nl/vitaliteit/.

Geldstress is meer dan een financieel probleem

Uit de gesprekken die we voerden met zorgverzekeraars bleek dat mensen met schulden vaak geen hulp zoeken. Ze zijn bang voor extra kosten of schamen zich. Tegelijkertijd ervaren deze mensen vaker meerdere gezondheidsklachten. Klachten als hoofdpijn, slecht slapen of vermoeidheid hebben vaak te maken met financiële zorgen. Daardoor wordt de zorgvraag ingewikkelder. Dit kan leiden tot een vicieuze cirkel: financiële stress zorgt voor gezondheidsproblemen, die weer zorgen voor hogere kosten en nog meer stress.

Samen lossen we het op

Wij geloven dat het belangrijk is dat er niet alleen naar de schulden wordt gekeken, maar ook naar de mens erachter. Schuldproblemen kunnen echt pas worden aangepakt als de keten samenwerkt. In de praktijk gebeurt dit gelukkig steeds vaker. De belangrijkste boodschap uit het whitepaper: er vroeg bij zijn helpt. Door problemen op tijd te signaleren en mensen maatwerk te bieden, kunnen zorgkosten omlaag en blijft de gezondheid beter op peil.

Steeds meer jongeren krijgen te maken met geldproblemen. Schulden, groepsdruk en de verleiding om snel extra geld te verdienen zorgen ervoor dat ze kwetsbaar zijn voor lastige situaties en verkeerde keuzes. Om deze problemen bespreekbaar te maken, schreef jeugdboekenschrijfster Caja Cazemier op initiatief van Syncasso het boek Geen Saldo.

Geen Saldo vertelt het verhaal van Yara (18) en Sem (16) die worstelen met geld, soms door onwetendheid, soms door omstandigheden buiten hun macht. Het laat zien hoe snel kleine financiële problemen kunnen escaleren en hoe moeilijk het is om uit zo’n situatie te komen. Het boek geeft een eerlijk en rauw beeld van wat het betekent om financiële stress te ervaren als jongere.

Een van de verhaallijnen in het boek is die van een geldezel. Criminelen vragen jongeren steeds vaker hun bankpas of inloggegevens te delen om geld wit te wassen, wat strafbaar is en kan leiden tot boetes, een strafblad en uitsluiting van financiële diensten. Jongeren worden vaak via social media misleid tot geldezel, met beloftes van makkelijke beloningen, terwijl onwetendheid geen excuus is en justitie hard optreedt tegen deze praktijken.

Het boek laat duidelijk zien dat het zoeken naar een ‘snelle oplossing’ voor geldproblemen vaak tot nieuwe problemen leidt. Het verhaal benadrukt dat onwetendheid geen bescherming biedt, maar dat er altijd hulp en alternatieven zijn.

Waarom dit boek?

Veel jongeren ervaren stress door geldzorgen en weten niet goed hoe ze hiermee om moeten gaan. Dit kan leiden tot gevoelens van machteloosheid en schaamte, waardoor praten over geld moeilijk wordt. Geen Saldo helpt jongeren dit onderwerp open te bespreken en te begrijpen hoe belangrijk het is om financiële problemen niet te negeren.

Wat kunnen jongeren doen?

• Praat over geldzorgen met iemand die je vertrouwt, zoals een ouder, mentor of vriend.
• Wees bewust van je uitgaven en leer budgetteren.
• Deel geen inloggegevens of bankpassen.
• Zoek hulp bij instanties die gespecialiseerd zijn in financiële ondersteuning en advies.
• Vraag op tijd hulp, zodat kleine problemen niet groter worden.

“Geldproblemen zijn geen taboe – erover praten maakt het verschil.”

Met Geen Saldo willen we jongeren, ouders en scholen stimuleren om open te zijn over geld, keuzes en uitdagingen. Want begrijpen en samen praten is de eerste stap naar een stabiele financiële toekomst.

In Nederland hebben huishoudens met schulden vaak meerdere betalingsachterstanden bij verschillende schuldeisers. Dit leidt tot een onoverzichtelijk geheel aan regelingen en een slechte verdeling van de afloscapaciteit. Er lopen vaak meerdere (juridische) procedures naast elkaar en elk afzonderlijk vonnis leidt tot hoge kosten. Het gevolg is dat debiteurklanten nog verder wegzakken in de schulden. Dit leidt tot stress, verlies aan overzicht en verdere escalatie, met grotere problemen tot gevolg. Dat kan anders!

Een wenselijke oplossing die in verschillende rapporten is voorgesteld – waaronder het IBO-rapport Problematische schulden en het onderzoek Schulden klein houden en perspectief bieden (Jungmann & Moerman, 2023) – is het Collectief AfbetalingsPlan (CAP). Een instrument in de minnelijke fase, waarin één centrale regeling voor alle schulden wordt getroffen. De overheid, het ministerie van SZW en JenV, werkt momenteel aan de uitwerking van het CAP. De deurwaarder lijkt daarbij één van de logische partijen die een CAP straks zou kunnen uitvoeren.

Syncasso stelde zichzelf alvast de vraag: ‘Hoe zou het CAP – een effectieve en mensgerichte oplossing voor debiteurklanten met meerdere schulden – er in de praktijk uit kunnen zien, met de deurwaarder als uitvoerder?’

Om die reden nam Syncasso het initiatief voor een eerste uitwerking van een mogelijk CAP Prototype. Dit prototype werd ontwikkeld door Syncasso en Purpose, met input van experts uit de wetenschap en private en publieke schuldeisers.

Collectief afbetalingsplan

Het prototype CAP bundelt alle openstaande schulden in één gezamenlijke afbetalingsregeling, beheerd door een CAP-deurwaarder. Deze fungeert als centraal aanspreekpunt namens alle schuldeisers en zorgt ervoor dat de betaalcapaciteit eerlijk wordt verdeeld. De betaalcapaciteit wordt afgestemd op de financiële mogelijkheden van de debiteurklant. Door schulden te combineren ontstaat meer overzicht en rust, wat onnodige escalaties en extra kosten kan beperken.

Deelname aan het CAP is vrijwillig. Het biedt debiteurklanten een transparant overzicht van hun financiële situatie en één aanspreekpunt. Het plan richt zich op het verkorten van doorlooptijden, het verlagen van kosten en het bieden van perspectief. Bij betalingsproblemen wordt in samenwerking met schuldhulpverlening passende ondersteuning gezocht. Bij langdurige niet-betaling volgt een escalatiemodel, waarin één gezamenlijke gerechtelijke procedure wordt gestart namens alle schuldeisers. Bij de uitwerking van het prototype is onder andere nagedacht over: de logische stappen bij start en uitvoering van het CAP, de rolverdeling in de keten, randvoorwaarden rondom wetgeving en gegevensuitwisseling en een financieel model. “Het CAP is een veelbelovende stap richting een mensgerichte en effectieve schuldenaanpak,” aldus Michaël Brouwer, CEO van Syncasso. “Door samenwerking en bundeling lossen we schulden eerlijker en slimmer op, wat rust brengt voor zowel debiteurklanten als schuldeisers.”

Volgende stap: breed gesprek

We nodigen iedereen uit om mee te denken en bij te dragen aan de verdere uitwerking en verfijning van dit CAP Prototype. Hiermee hopen we de ontwikkeling van het CAP verder te brengen tot een breed inzetbaar instrument in het voorkomen en oplossen van problematische schulden. Feedback en suggesties zijn welkom op prototypeCAP@syncasso.nl

Over Syncasso

Incasso- en gerechtsdeurwaardersorganisatie Syncasso gelooft in een systeem waarin betalingsachterstanden opgelost én voorkomen worden. Bewustwording en onnodige escalatie van schulden staan centraal in de missie om schulden duurzaam op te lossen. Syncasso zet zich in voor een toekomst van openheid, begrip en een samenleving waarin financiële problemen bespreekbaar zijn.

Over Purpose

Wij geloven in gelijke kansen voor iedereen. Ook al wonen we in een welvarend land, we zien grote maatschappelijke uitdagingen. Daar willen we oplossingen voor bieden. Zo werken we – samen met gelijkgestemden – aan de doorbraak van sociaal incasseren. Met onderzoek, beleidsadvies en innovatie dragen we bij aan een meer sociale samenleving.

Op 13 juni vond het Jaarcongres Schuldenketen plaats in Villa Jongerius in Utrecht, onder een stralende zon, en met een volle zaal betrokken professionals. Het thema van dit jaar, IBO in Actie: van inzicht naar impact!, kwam tot leven in een programma vol scherpe analyses, praktische voorbeelden en concrete plannen voor de toekomst. Toonaangevende sprekers deelden hun visie en praktijkervaring over de aanpak van problematische schulden en ging met de zaal in gesprek over hoe we problematische schulden in Nederland effectiever aan kunnen pakken. Niet alleen op papier, maar juist in de praktijk.

Het congres vond plaats op een politiek spannend moment: 10 dagen eerder viel het kabinet. Juist daarom was de urgentie om als schuldenketen zelf het voortouw te nemen extra voelbaar.

Filosoof en cabaretier Paul Smit sloot het jaarcongres swingend af met een hilarische presentatie, waarbij hij zingend de zaal bespeelde en de energie er tot aan de borrel aan toe goed in hield. Hij combineerde humor met neurowetenschappelijke inzichten en liet zien hoe gedragsverandering vooral lukt als je aansluit bij automatische patronen in het brein en weerstand wegneemt. Met scherpe voorbeelden en veel vaart gaf hij het publiek niet alleen een hoop om te lachen, maar ook praktische inzichten om mee aan de slag te gaan. Hieronder blikken we per spreker terug op de belangrijkste inzichten en boodschappen.

Arjan Vliegenthart (NIBUD): “Schulden zijn niet alleen bij de buren”

Arjan zoomde in op de maatschappelijke kosten van schulden: €8,5 miljard per jaar. Het IBO-rapport liet zien dat we schulden vaak nog te veel als individueel probleem benaderen, terwijl het maatschappelijke impact heeft. Door de val van het kabinet is de toekomst onzeker, maar Arjan deelde hoopvolle ideeën over wat wél kan. Zijn boodschap was duidelijk: wacht niet af, maar kom nu al in actie, met oog voor de dieperliggende oorzaken van schulden.

Hij gebruikte het moment op het podium om aandacht te geven aan de lancering van het vernieuwde Geldplan Beter rondkomen, ontwikkeld in samenwerking met Syncasso. Deze toegankelijke online tool helpt mensen stap voor stap om inkomsten en uitgaven beter in balans te brengen.

Mirjam van der Kaay (Rechtbank Amsterdam): “Vertrouwen groeit door maatwerk”

Als Buurtrechter in Venserpolder, woonwijk in het stadsdeel Amsterdam Zuidoost, sprak Mirjam vanuit de praktijk. Ze liet zien hoe maatwerk, snelle hulp en aandacht voor bestaanszekerheid essentieel zijn om mensen weer perspectief te bieden. In een wijk waar vertrouwen in het systeem laag is, blijkt juist een persoonlijke, rechtvaardige benadering het verschil te maken. Haar verhaal benadrukte: Echte oplossingen beginnen bij het serieus nemen van mensen.

Jellien Knol (SEO): “Internationaal valt veel te leren”

Jellien nam ons mee langs de aanpakken van andere landen. Met name het Britse ‘Breathing Space’ – een afkoelingsperiode voor mensen met schulden – biedt inspiratie. Ook Zweden en Duitsland bieden meer ruimte en motivatie binnen schuldtrajecten. Nederland, concludeerde zij, kan veel leren van die flexibiliteit en dat bereik. Haar bijdrage gaf een verfrissend, praktisch internationaal perspectief.

Nikki van Alem & Leendert Klokkenburg (JenV & SZW): “We moeten het samen doen”

Nikki van Alem (beleidsmedewerker bij het Ministerie van Justitie en Veiligheid) en Leendert Klokkenburg (beleidsmedewerker bij het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid) gaven inzicht in wat er sinds de publicatie van het IBO-rapport ‘Problematische Schulden’ in gang is gezet.

Ze schetsten een beeld van een versnipperd systeem, waarin niemand het totaaloverzicht heeft. Hun presentatie stond ook in het teken van urgentie en actualiteit. Vlak voor het congres viel het kabinet, wat spanning gaf over hoe het nu verder moet. Nikki en Leendert gingen daarover in gesprek met de zaal: wat verwachten we nog wél van dit demissionaire kabinet, en wat kunnen we samen in de uitvoeringspraktijk alsnog in beweging zetten? Daarbij verwezen ze ook naar de brief die op 20 mei aan de Tweede Kamer is gestuurd, met voorstellen om eerder in te grijpen bij schulden, onnodige kosten te voorkomen en beter samen te werken in de uitvoering.

In oktober vorig jaar maakte het kabinet de nodige financiële middelen vrij naar aanleiding van het IBO-rapport. In de Voorjaarsbesluitvorming is echter besloten om deze middelen vanaf 2029 in te zetten voor de dekking van andere maatregelen, waarmee er vooralsnog geen structurele dekking meer is voor de maatregelen. Op dit moment wordt onderzocht wat de consequenties zijn voor de maatregelen waarvoor structurele financiering noodzakelijk is. Maar dat laat onverlet dat onverminderd wordt doorgewerkt aan de verdere uitwerking van de maatregelen gericht op een beter functionerend stelsel van civiele invordering.

Doekes Prakken & Henk de Boer (Purpose): “Het CAP kan rust én rechtvaardigheid brengen”

Doekes Prakken en Henk de Boer namen ons mee in de potentie van het Collectief Afbetalingsplan (CAP), dat een belangrijke doorbraak kan betekenen in de minnelijke fase van schulden. Veel mensen kampen met meerdere schulden bij verschillende schuldeisers, wat vaak leidt tot onoverzichtelijke aflossingsregelingen, oplopende kosten en stress. Het CAP pakt dit probleem anders aan door alle vorderingen van een schuldenaar te bundelen in één gezamenlijke betalingsregeling. Dit zorgt niet alleen voor overzicht, maar ook voor een eerlijke, evenredige verdeling van aflossingen over alle schuldeisers.

Doekes legde uit dat het plan transparantie en ruimte voor bezwaar biedt, waarbij een deurwaarder als coördinator optreedt om het proces soepel te laten verlopen. Dit maakt het voor alle partijen duidelijk waar ze aan toe zijn en kan leiden tot minder stress, lagere kosten en een meer rechtvaardige aanpak.

Het idee van het CAP komt voort uit het rapport ‘Schulden klein houden en perspectief bieden’ en is onderdeel van het IBO-rapport problematische schulden. Syncasso nam het initiatief om te onderzoeken hoe het CAP uitvoerbaar kan worden gemaakt, waarbij de deurwaarder een belangrijke rol kan spelen als uitvoerder van deze collectieve regeling.

Roel te Molder & Sianne van Rhee (CJIB): “Eén overzicht, één aanspreekpunt”

Roel te Molder en Sianne van Rhee (CJIB) namen het publiek mee in de toekomst van de overheidsincasso. Hun presentatie draaide om één kernidee: burgers moeten in één oogopslag kunnen zien wat zij nog aan de overheid moeten betalen – ongeacht of dat bij DUO, het CAK of een andere instantie is.

Zij pleitten voor realistische stappen richting een beter systeem. Grote beleidswijzigingen kosten tijd, benadrukten ze, maar met drie concrete initiatieven laat het CJIB zien dat verandering nú al mogelijk is.

1. Eén loket voor betalingsverplichtingen
   Via een demo toonden Roel en Sianne een applicatie waarin burgers inloggen en direct al hun openstaande verplichtingen zien, van studieschuld tot verkeersboete, en zelfs toekomstige betalingen. Uniek hieraan is dat de gegevens rechtstreeks uit het Rijksincassobestand komen: betrouwbaar, actueel, en zonder tussenpartijen. Ook betalingsregelingen kunnen direct vanuit dit overzicht worden beheerd. De ambitie: eind 2025 een liveversie, met in 2027 aansluiting van álle rijksorganisaties.
2. De ‘pauzeknop’
   Een ander initiatief is de invoering van een pauzeknop: een functie waarmee burgers tijdelijk hun betalingsregeling kunnen stopzetten. Deze is vooral bedoeld voor mensen die (tijdelijk) in gesprek zijn met schuldhulpverlening of andere acute omstandigheden ervaren.
3. Standaardisering én ruimte voor maatwerk
   Hoewel rijksorganisaties sterk verschillen in type vordering, is er ook veel overlap. Door betere kennisdeling binnen de keten en gezamenlijke ontwikkeling van tools en standaarden, ontstaat ruimte voor efficiëntere invordering, zonder het menselijke aspect uit het oog te verliezen. Ook schuldhulpverleners zijn actief betrokken bij dit proces.

Samen met burgers én andere overheden
Tot slot benadrukt het CJIB dat de burger de overheid als één loket ziet, en dat betekent dat samenwerking verder moet gaan dan rijksniveau. De volgende stap is samenwerking met gemeenten en decentrale overheden. Zodat het systeem uiteindelijk écht één overzicht en één aanspreekpunt biedt.

Vanessa Engelhart (SNG): “Schuldenwijzer geeft regie terug aan de burger”

Na het CJIB nam Vanessa Engelhart het stokje over met een inspirerend en concreet verhaal over de doorontwikkeling van Schuldenwijzer. Deze digitale tool biedt burgers sinds 2019 een duidelijk overzicht van hun beslagen en draagt bij aan het vergroten van regie bij mensen met schulden. “Mensen willen vooral eenvoud en overzicht,” stelde Vanessa, “en dat is precies wat Schuldenwijzer biedt.”

Via DigiD kunnen gebruikers direct zien welke beslagen op hun inkomen rusten, door wie deze zijn opgelegd, wat het bedrag is en hoeveel zij maandelijks aflossen. Daarbij wordt ook de beslagvrije voet getoond – het bedrag dat iemand minimaal moet overhouden om van te leven. Alle informatie is helder weergegeven, in begrijpelijke taal, met transparantie over welke partijen welke gegevens inzien.

De tool bewijst zijn nut: inmiddels is er al meer dan 780.000 keer ingelogd. Elke maand maken 15.000 gebruikers gebruik van het platform en downloaden zij samen zo’n 4.000 schuldenoverzichten. Met ruim 120.000 mensen in het digitale beslagregister, waarvan 38% meerdere beslagen heeft – en een totaal aan vorderingen van 1,7 miljard euro, onderstreepte Vanessa het belang van overzicht en inzicht.

Maar Schuldenwijzer staat niet stil. Vanessa presenteerde de bouwstenen voor de volgende stap: uitbreiding met alle gerechtelijke schuldgegevens voor burger en professionele schuldhulporganisatie en volledige ontsluiting van álle gerechtelijke schulden via geautomatiseerde koppelingen. Het doel? Eén integraal schuldenoverzicht voor burgers én hulpverleners. Daardoor wordt niet alleen meer overzicht gecreëerd rond schulden, maar ontstaat er ook ruimte voor sneller en beter passende hulp.

Interactieve sessie: De zaal adviseert de sprekers

Onder leiding van dagvoorzitter Esther van Rijswijk was er tijdens het congres volop ruimte voor interactie. In de interactieve sessie die het dagprogramma vlak voor de afsluiting van Paul Smit afsloot, gaven deelnemers vanuit de zaal gericht advies aan de sprekers. Ideeën, ervaringen en kritische vragen werden gedeeld, waardoor de zaal zelf een actieve rol speelde in het zoeken naar oplossingen. Deze dynamische uitwisseling maakte duidelijk hoe waardevol het is om kennis uit de praktijk, beleid en wetenschap bij elkaar te brengen, niet alleen op het podium maar ook daarbuiten.

Conclusie: Van inzicht naar impact, in de praktijk én als keten

Het Jaarcongres Schuldenketen 2025 maakte het congresthema tastbaar. ‘IBO in actie’ betekent niet blijven hangen in rapporten, maar gezamenlijk werken aan verandering. De energie in de zaal, het gedeelde gevoel van urgentie en de concrete plannen uit het veld lieten zien dat de schuldenketen niet stilzit. Juist in een tijd van politieke onzekerheid groeit de overtuiging dat samenwerking en uitvoeringskracht essentieel zijn. Het congres bracht inzichten samen, maar richtte de blik vooral vooruit. Naar gezamenlijke actie, dichtbij mensen, en met oog voor wat er wél kan.

Huisarts Janneke Michiels laat zien hoe financiële problemen zich manifesteren als medische klachten – en hoe directe schuldhulp binnen de huisartsenpraktijk echte gezondheidswinst oplevert.

In de Rotterdamse wijk Feijenoord werkt huisarts Janneke Michiels al jaren met hart en ziel aan de gezondheid van haar patiënten. Een wijk met een multiculturele populatie, veel jonge gezinnen en relatief lage inkomens. Het gemiddelde jaarinkomen ligt hier rond de 15.000 euro. Tegelijkertijd is er veel sociale samenhang – families wonen dicht bij elkaar, mensen zorgen voor elkaar. Maar er zijn ook veel jonge gezinnen die, als het ze lukt, weer wegtrekken naar omliggende steden. Het is echt een doorgangswijk. In haar praktijk merkt Janneke dagelijks hoe nauw lichamelijke klachten en psychisch welzijn verweven zijn met financiële zorgen. “Stress over geld is niet alleen een sociaal probleem. Het is een medische aangelegenheid,” stelt ze stellig.

Schuldhulp in de spreekkamer

“Een paar jaar geleden zijn we begonnen met een financieel praktijkondersteuner. Niet grootschalig, maar heel praktisch: iemand die in de spreekkamer naast ons zit, naar wie we mensen meteen kunnen doorverwijzen. En dat werkt. Als huisarts zie ik dagelijks mensen die niet meer slapen, lichamelijke klachten hebben, of vastlopen in het leven. Natuurlijk kan ik ze doorverwijzen of slaappillen voorschrijven, maar vaak is er iets anders aan de hand: stress door geldzorgen. Dan verwijs ik liever naar onze financiële praktijkondersteuners. Zij nemen de tijd, zitten gewoon in onze praktijk, en dat verlaagt de drempel enorm.” De kracht zit volgens Michiels in de vertrouwensrelatie: de hulpverlener hoort bij de huisarts. De drempel om over geldzorgen te praten wordt zo aanzienlijk verlaagd. “Als ik zeg: ‘ga naar de Vraagwijzer van de gemeente’, dan doen mensen dat niet. Maar als ik ze direct in onze praktijk laat doorverwijzen, wél. Het werkt omdat het vertrouwd is. Als ik als dokter zeg: ‘Loop even bij hen binnen, ze zitten hiernaast’, dan gebeurt het ook. Maar als ik zeg: ‘Ga naar de gemeente’, dan haakt men vaak af. De drempel is te hoog, de afstand te groot.”

Financiële problemen zijn medische problemen

Voor Michiels is het duidelijk: financiële stress uit zich in allerlei lichamelijke klachten. Slapeloosheid, rugpijn, buikklachten, vermoeidheid – ze ziet het dagelijks in haar spreekkamer. “Mensen komen met een boodschappentas vol ongeopende enveloppen. Ze zien geen uitweg weer. Maar zodra er overzicht is, verdwijnen vaak ook de lichamelijke klachten.

Het vermogen om na te denken neemt af onder stress. Mensen vermijden zorg, komen niet opdagen, zeggen af of weigeren noodzakelijke medicatie op te halen. Michiels: “Zorgvermijding is heel logisch als je in paniek leeft over geld.”

Leefstijlgeneeskunde: het huis, het geld en de mens

Naast huisarts is Michiels ook leefstijlarts. In elk gesprek betrekt ze niet alleen voeding, beweging en slaap, maar ook woning en financiën. “Ik vraag in elk gesprek daarnaast ook hoe het thuis gaat en hoe het gaat het met geld? Want dat zijn evengoed pijlers onder gezondheid.”

Michiels is actief binnen de Vereniging Arts en Leefstijl, een organisatie die regelmatig optreedt als adviesorgaan bij ministeries en verzekeraars. Deze vereniging ontwikkelde ook het Leefstijlroer, een gesprekstool die breed wordt ingezet binnen de zorg om thema’s als beweging, slaap, voeding, ontspanning en sociale omgeving bespreekbaar te maken. Michiels pleit ervoor om het Leefstijlroer uit te breiden met de onderwerpen ‘huis’ en ‘geld’. “Deze factoren zijn minstens zo bepalend voor iemands gezondheid, maar worden binnen de leefstijlbeweging nog onvoldoende meegenomen. Het zijn juist de mensen met wie het slecht gaat die hier het meest bij gebaat zijn, terwijl leefstijlprogramma’s op dit moment vooral terechtkomen bij de ‘worried well’ – mensen die relatief gezond zijn maar zich zorgen maken.” zegt Michiels “In onze wijk komen programma’s zoals de Gecombineerde Leefstijlinterventie (GLI), die vergoed worden door verzekeraars, nauwelijks van de grond. In de betere wijken lukt dat vaak beter.”

Binnen haar praktijk is het onderwerp geld dus volkomen normaal. “Alles kan besproken worden in het spreekuur, mits je goed contact maakt. Dat is vakwerk, maar ook gewoon de essentie van het huisartsenvak. Maar mensen met schulden vermijden vaak zorg – ze komen niet opdagen, halen hun medicatie niet op, of zeggen afspraken af bij specialisten. Ik zie ook dat ze soms gewoon niet weten wat iets kost. Dan zeg ik: ‘Weet je dat deze allergietest 120 euro kost?’ – en dan besluiten we samen om het wel of niet te doen. Ik voel me verantwoordelijk om die financiële bewustwording mee te nemen in mijn consulten.”

Samenwerking en systeemverandering

“Die samenwerking met de Gemeente Rotterdam is er wel, maar blijft lastig. We hebben geprobeerd iemand van de gemeente in de praktijk te zetten – dat zou geweldig zijn – maar de werelden zijn nog te verschillend. Toch ziet Michiels grote voordelen. “Financiële ondersteuning dichtbij de patiënt, zonder bureaucratische barrières, werkt sneller en effectiever. We kunnen daardoor de druk op de zorg laten dalen en mensen daadwerkelijk helpen. Er zijn organisaties die goed luisteren en meedenken” zegt Michiels. “Zo is er het Rotterdam-pakket van VGZ. Daarmee hebben mensen een veel lager eigen risico van 50 euro. Tegelijkertijd is dat wel een relatief duurdere verzekering. Dat moet ik patiënten dus goed uitleggen. Want het is niet te doen als je elke euro moet omdraaien.”

De rol van de huisarts

“Ik weet dat veel collega’s denken: dit hoort niet bij mijn werk, dit is het sociale domein. Maar ik zie het anders. Dit is óók geneeskunde. De mens is een geheel, en als je de financiële stress niet aanpakt, kun je ook geen echte gezondheid bereiken. Toch betekent dit niet dat de praktijk Mozaïek Rotterdam alles op zich neemt. “We bespreken vrijwel dagelijks wat we wel of niet kunnen doen en houden elkaar daarin scherp,” zegt Michiels. “Het team bewaakt de grenzen goed. We bespreken vrijwel dagelijks wat we wel of niet kunnen doen en houden elkaar daarin scherp”.

Tot slot: wat heb je zelf geleerd van deze manier van werken?

“Dat je altijd moet blijven kijken naar de mens achter de klacht. En dat echte oplossingen vaak niet in medicijnen zitten, maar in het teruggeven van regie. Mensen willen niet veel – ze willen overzicht, rust en ruimte om hun leven te leven. Als wij ze daarbij kunnen helpen, doen we precies wat een huisarts hoort te doen.”

Financiële zorgen hebben verstrekkende gevolgen voor mensen – niet alleen in de portemonnee, maar ook in hun gezondheid. Stress, onzekerheid en het voortdurend moeten overleven werken door in het dagelijks functioneren, het zorggebruik én het zorgstelsel als geheel. Syncasso sprak met Paul Sars en Wiro Gruisen van CZ over hoe schulden de gezondheid beïnvloeden, wat dat betekent voor het zorgstelsel en wat CZ doet om verzekerden te ondersteunen.

Problemen beginnen buiten de zorg – maar eindigen voor een deel binnen de zorg

Zorgverzekeraar CZ ziet deze verbanden dagelijks in de praktijk en werkt samen met gemeenten en maatschappelijke partijen om verzekerden met schulden beter te ondersteunen. Volgens CZ komt de vraag naar zorg voor een deel voort uit problemen buiten het zorgdomein, waarbij stress door schulden regelmatig leidt tot medische klachten.

“Het huidige zorgsysteem is niet ingericht op de complexe, onderliggende oorzaken van zorggebruik.” Zo stelt de zorgverzekeraar: “We hebben te maken met een zorginfarct: de toegang tot zorg in Nederland staat onder druk, terwijl het aantal zorgverleners niet in hetzelfde tempo meegroeit. Het aanpakken van de onderliggende oorzaken, zoals schuldproblematiek, is daarom essentieel. De COVID-periode maakte pijnlijk duidelijk wat er gebeurt als het zorgsysteem onder te veel druk komt te staan. Tegelijkertijd groeit het besef dat veel zorgvragen hun oorsprong hebben buiten het medische domein. Schuldenproblematiek is daar een belangrijk voorbeeld van.”

CZ ziet in de cijfers én hoort van zorgprofessionals dat armoede, schulden en bestaansonzekerheid gepaard gaan met een hogere zorgvraag. In regio’s met relatief veel bestaansonzekerheid, zoals Zuid-Limburg, ligt het zorggebruik aanzienlijk hoger. Zorgkosten zijn daardoor fors hoger en er zijn meer gezondheidsproblemen, bijvoorbeeld in Heerlen-Noord. Deze regio kreeg na de VPRO-documentaire “Het stof daalt” landelijke bekendheid, omdat zich hier na de mijnsluiting meer dan 50 jaar geleden, een concentratie van armoede voordoet. Huisartsen in dit gebied zijn de ‘kanariepietjes in de mijn’; zij horen en zien het beste wat er werkelijk speelt en geven aan dat er mensen in deze regio zijn die in een ‘overlevingsstand’ verkeren. Wat leidt tot veel stress en een ongezonde leefstijl.  Wat weer veel medische klachten en zelfs chronische aandoeningen veroorzaakt.

Financiële stress vergroot druk op de zorg

Dat schulden gezondheidsrisico’s vormen, blijkt ook uit onderzoek. CZ verwijst onder andere naar cijfers van het CBS[1], waaruit blijkt dat de kosten in de geestelijke gezondheidszorg met zo’n 30% stijgen bij mensen met problematische schulden. De zorgverzekeraar ziet dan ook dat schulden niet alleen een individueel probleem vormen, maar ook gevolgen hebben voor de betaalbaarheid en toegankelijkheid van zorg in bredere zin. “Geldzorgen dragen bij aan het dreigend zorginfarct.” CZ stelt: “Ze leiden tot een ongezonde leefstijl en stressgerelateerde klachten, wat weer meer zorg nodig maakt. Extra zorg leidt tot extra kosten. Om de toegang tot de zorg overeind te houden, zullen we niet alleen meer zorg per zorgverlener mogelijk moeten maken. Ook de onderliggende oorzaken, zoals schuldenproblematiek moeten we aanpakken.

Sociaal en duurzaam incasseren

CZ probeert als zorgverzekeraar al in een vroeg stadium het gesprek aan te gaan met verzekerden die betalingsachterstanden hebben. “We proberen dan in contact te komen met de verzekerde om een tijdelijke betalingsregeling te treffen. Dit kan extra kosten voorkomen.” Als blijkt dat er sprake is van ernstigere financiële problematiek, volgt een verwijzing naar de gemeente voor structurele hulp: duurzaam incasseren. Die benadering is effectief geeft CZ aan: “In 99,5% van alle verzekerden die een betalingsachterstand hebben, lukt het ons om verzekerden te helpen en een regeling te treffen zonder tussenkomst van een deurwaarder.” Daarnaast werkt CZ met tientallen gemeenten samen aan vroegsignalering van schulden. Verzekerden worden ook actief gewezen op initiatieven zoals Geldfit.

Investeren in leefstijl én bestaanszekerheid

CZ vindt een integrale aanpak belangrijk, waarin financiële stabiliteit, leefstijl en gezondheid samen worden benaderd. Projecten zoals het Sociaal Hospitaal in Den Haag zijn hier een voorbeeld van, net als de recente investering van 27 miljoen euro in de zogenaamde PlusWijken-aanpak. In Zuid-Limburg werkt de zorgverzekeraar mee via het programma Trendbreuk aan het doorbreken van de overdracht van sociale problematiek van generatie op generatie. De regio Zuid-Limburg is sowieso koploper in op de gezondheid gerichte interventies met een integrale aanpak. Bijvoorbeeld met de gecombineerde leefstijlinterventie Healthy LIFE en Keigezond Limburg!, voor jongeren met overgewicht.

CZ benadrukt dat de mate van integrale aanpak per regio kan verschillen. Soms is het voldoende om een gezonde leefstijl te stimuleren, maar in andere gevallen moet er eerst gewerkt worden aan basisvoorwaarden als stabiele huisvesting, inkomen en veiligheid.

Samenwerken aan duurzame oplossingen

Tot slot wijst CZ op de noodzaak van domeinoverstijgende samenwerking om mensen met schulden eerder en beter te helpen. Alleen dan kan worden voorkomen dat financiële zorgen verergeren en leiden tot zorggebruik dat met vroegtijdige hulp misschien te voorkomen was. “Het is in ieders belang dat we als samenleving vroegtijdig ingrijpen om schuldenproblematiek te voorkomen. Daarin heeft iedereen – ook alle actoren die hier worden genoemd – een eigen verantwoordelijkheid, want alleen door samen te werken kunnen we een effectieve aanpak ontwikkelen die bijdraagt aan een toekomstbestendige gezondheidszorg en een welvarend Nederland.”

[1] CBS. Discussion Paper ‘When financials get tough, life gets rough? Problematic debts and ill health’

Bij zorgverzekeraar VGZ staat de link tussen geldproblemen en gezondheid steeds hoger op de agenda. “De financiële gezondheid van onze leden is onlosmakelijk verbonden met hun fysieke en mentale gezondheid,” zegt Rozanne van Straten, Afdelingsmanager Betalen en Incasso bij VGZ. Binnen het incassoproces van VGZ blijkt dat ongeveer 1,5 tot 2 procent van de verzekerden moeite heeft om zorgpremies of rekeningen te betalen. Achter deze cijfers gaan mensen schuil in een financieel kwetsbare positie — mensen voor wie schulden en gezondheidsproblemen elkaar versterken. Juist voor deze groep wil VGZ de vicieuze cirkel van stress, zorgmijding en oplopende kosten helpen doorbreken. “Binnen VGZ erkennen we dat financiële gezondheid een belangrijke rol speelt in de algemene gezondheid van mensen. Het verkleinen van gezondheidsverschillen is dan ook een belangrijke focus binnen onze missie en strategie.”

De impact van schulden op zorggebruik en gezondheid

“Er is een duidelijk samenhang tussen financiële problemen en zorggebruik en gezondheid” vertelt Rozanne. “Eerder onderzoek, en een lopende grote studie, toont aan dat schulden kunnen leiden tot meer zorggebruik en slechtere gezondheid. Wij zien bijvoorbeeld dat deze groep vaker GGZ-zorg gebruikt. De druk die mensen ervaren door financiële problemen beïnvloedt dus niet alleen hun portemonnee, maar ook hun gezondheid”.

De eerste resultaten van het lopende onderzoek wijzen op een vicieuze cirkel: gezondheidsproblemen leiden tot betaalproblemen, die op hun beurt weer tot meer gezondheidsproblemen leiden. Tegelijkertijd blijkt uit het onderzoek dat mensen met betalingsproblemen óók zorg mijden. Ze maken, ondanks een hogere zorgbehoefte, minder gebruik van vervolgzorg na een huisartsbezoek. “Leden met betaalproblemen gaan gemiddeld gezien minder vaak naar een medisch specialist dan mensen zonder betaalproblemen.”

Dit zorgmijdingsgedrag heeft gevolgen. Wanneer zorg te lang wordt uitgesteld, is deze uiteindelijk niet meer te vermijden en vaak ingrijpender en kostbaarder. “Uiteindelijk is dan de zorg niet meer te vermijden, omdat het echt noodzakelijk is. En over het algemeen zie je dan, omdat je niet tijdig en op tijd, misschien wel preventief, bepaalde behandelingen hebt gehad, er uiteindelijk meer zorgkosten worden gemaakt.”

Een belangrijke factor in dit geheel is het eigen risico. De drempel die dit met zich meebrengt, werkt zorgmijding in de hand. “De huisarts zit in je basisverzekering, en voor een bezoek aan de huisarts betaal je geen eigen risico. Maar zodra je naar een medisch specialist gaat in het ziekenhuis, dan wordt je eigen risico in rekening gebracht.”

Impact op gezondheid én zorgstelsel

VGZ doet momenteel veel onderzoek naar de bredere gevolgen van financiële problemen, ook buiten de zorgverzekering. Rozanne zegt: “We weten nog niet precies hoeveel invloed dit heeft, maar we denken dat de impact op de maatschappij heel groot is.”

Om meer inzicht te krijgen in deze impact, werkt VGZ samen met verschillende partijen, zoals Purpose, aan de ontwikkeling van een “impactcalculator.” “We werken met Purpose en andere partijen aan de impactcalculator. Hiermee kunnen we data analyseren om de invloed van financiële problemen op zorgkosten, verzuim en andere maatschappelijke aspecten te meten.” De calculator is nog in ontwikkeling, maar Rozanne verwacht dat er binnenkort een definitieve versie beschikbaar zal zijn. Het doel is om de gevolgen van financiële problemen beter in kaart te brengen en te begrijpen.

Zorg én zorgstelsel

De druk op de zorg is een veelbesproken onderwerp in de media, vooral bij huisartsen en ziekenhuizen. VGZ merkt dat dit leidt tot langere wachtlijsten, wat een uitdaging vormt voor zowel huisartsen als ziekenhuizen. “De wachtlijsten bij huisartsen zijn soms een groot probleem. In sommige regio’s zijn er geen huisartsen meer met ruimte voor nieuwe patiënten, en ook de wachtlijsten in ziekenhuizen herkennen we.”

Binnen VGZ wordt deze druk op de zorg serieus genomen, en wordt ingezet op het “gidsen” van leden, wat betekent dat ze actief geholpen worden bij het navigeren door het zorgsysteem. Het doel van dit beleid is om mensen zo snel mogelijk naar de juiste zorg te leiden en ervoor te zorgen dat de zorg die ze krijgen, ook goed aansluit bij hun specifieke behoeften.

Daarnaast let VGZ er ook op dat alleen zorgvragen in de zorg terecht komen. “Dat klinkt misschien een beetje gek”, zegt Rozanne maar: “Soms ontstaan zorgvragen door financiële problemen, of door eenzaamheid en andere sociale factoren”. Dit wijst op de complexiteit van zorgbehoefte, die niet altijd direct zichtbaar is, maar vaak diepere oorzaken heeft.

Mensen met financiële problemen helpen

Een eigen risicorekening valt natuurlijk niet voorkomen maar VGZ kijkt wel verder hoe de ledengroep met financiële problemen zo goed mogelijk kan worden ondersteunt.

Een belangrijk aspect is de samenwerking met zorgaanbieders. “We kijken naar de zorgaanbieders waarmee we een contract hebben. Als het gecontracteerde zorg betreft, heeft dit invloed op hoeveel de leden zelf moeten bijbetalen.” Dit helpt leden bij het kiezen van zorgaanbieders met wie VGZ afspraken heeft, wat kan leiden tot lagere kosten voor de leden.

Daarnaast zorgt VGZ ervoor dat de kwaliteit van de zorg hoog is door leden door te verwijzen naar zorgaanbieders met bewezen goede resultaten. “We verwijzen onze leden naar ziekenhuizen die uitstekende zorg leveren en waar de kans op herbehandeling zo laag mogelijk is. Dit helpt om zorg efficiënter en minder kostbaar te maken, wat uiteindelijk invloed kan hebben op hun financiële situatie.”

Interventies en pilots voor verzekerden met financiële problemen

VGZ voert verschillende interventies en pilots uit om mensen met financiële problemen te ondersteunen. Te beginnen in het eigen incassoproces. “Het eerste en belangrijkste is natuurlijk echt menselijk incasseren, echt maatwerk leveren en luisteren naar iemands verhaal. Maar ook flexibiliteit in het proces is belangrijk. Je moet de ruimte hebben om out of the box maatwerk te leveren en af en toe een beetje lef te hebben.” VGZ zet verschillende hulpmiddelen in, zoals betalingsregelingen, gespreid betalen van het eigen risico en tijdelijke bevriezing van schulden om leden financieel ademruimte te geven.

Daarnaast startte VGZ een nieuwe pilot gericht op jongeren waarbij pro-actief al in een zeer vroeg stadium contact wordt gezocht. “We zijn begonnen met het proactief bellen van jongeren tussen de 18 en 25 jaar, wanneer we zien dat deze in de schulden dreigen te raken.” De eerste resultaten zijn positief. Maar VGZ wil ook graag leren van de jongeren. Wat werkt voor hen? Wat hebben ze nodig om uit de schulden te blijven of komen? Het contact met deze doelgroep helpt VGZ om de communicatie en ondersteuning te verbeteren. “Wat hierin naar steeds weer naar voren komt is de cruciale rol van financiële educatie.” geeft Rozanne aan.

Een integrale aanpak voor financiële gezondheid is nodig

Er is een groeiend besef dat samenwerking tussen verschillende partijen essentieel is voor het verbeteren van financiële gezondheid en het aanpakken van schulden. VGZ werkt al samen met organisaties als GeldFit, Purpose, de Onsbank en diverse werkgevers. De ambitie voor 2030 gaat verder. “Gemeenten zouden een veel grotere rol kunnen spelen in dit proces. Maar ook het inzicht in iemands financiële situatie is essentieel. Complex omdat we natuurlijk rekening moeten houden met de privacywetgeving. Maar het belangrijkste is misschien wel de samenwerking tussen verschillende sectoren. Dit is cruciaal voor een structurele oplossing.” benadrukt Rozanne

Onlangs ondertekende VGZ het afsprakenkader Sociaal Incasseren. Dit kader helpt om samen met andere partijen een landelijke oplossing te vinden voor het verbeteren van de financiële gezondheid van Nederlanders.

Wat zou er dan in het zorgstelsel moeten veranderen om mensen met schulden eerder en beter te kunnen ondersteunen? En wat is dan de rol van de zorgverzekeraar hierin?

Om mensen met schulden eerder en beter te ondersteunen, is het volgens Rozanne belangrijk om veel meer op data te vertrouwen. Door data te gebruiken, kan eerder worden ingegrepen, vooral bij signalen die wijzen op opkomende problemen. Dit geldt bijvoorbeeld ook voor jongeren, die vaak aangeven dat ze hulp te laat hebben ontvangen. De zorgverzekeraar kan hierin een rol spelen door proactief te signaleren, in samenwerking met gemeenten, die een grotere rol kunnen spelen in vroegsignalering. VGZ werkt al samen met gemeenten, maar er is nog ruimte om te onderzoeken hoe deze signalen effectief uitgewisseld kunnen worden en hoe preventieve zorg vroegtijdiger aangeboden kan worden. Het draait bij VGZ om het verbeteren van zorg en gezondheid, wat vraagt om een focus op preventie en vroegtijdige interventie.

Samenwerking en menselijkheid: sleutels tot duurzame oplossingen

Rozanne benadrukt dat samenwerking essentieel is in het omgaan met schuldenproblematiek. “Het grootste besef dat we moeten hebben, is dat we dit echt samen moeten doen,” stelt ze. Ze gelooft dat het belangrijk is dat verschillende partijen, zoals schuldhulpverlening, incassobureaus en zorgverzekeraars, gezamenlijk optrekken. “De focus moet liggen op vroeg ingrijpen, waarbij we goed luisteren en de menselijkheid centraal stellen,” voegt ze eraan toe.

Een mooi voorbeeld van deze aanpak deelt ze aan de hand van een klant die in een van VGZ’ speciale teams terechtkwam. Deze klant had betalingsachterstanden die ervoor zorgden dat zijn aanvullende verzekering werd beëindigd. Hierdoor kon hij geen tandartsbehandeling krijgen, ondanks dat zijn gebit in slechte staat was. “Die klant werkte in de sales, en zijn slechte gebit had een negatieve impact op zijn zelfvertrouwen,” legt Rozanne uit. Na gesprekken met de deurwaarder werd de betalingsregeling tijdelijk opgeschort, zodat de klant zijn gebit kon laten behandelen. “Door die twee maanden uit te stellen, kon de klant zijn gebit opknappen en zich weer zelfverzekerd voelen,” zegt Rozanne. Dit leidde uiteindelijk tot een duurzamere situatie.

Rozanne besluit: “Dit soort verhalen maken me heel gelukkig. Het laat zien dat vroeg ingrijpen en creatief denken samen met de klant écht het verschil kan maken.” Het draait om vertrouwen, samenwerking en het bieden van maatwerk.

Interview met Jeroen van de Werken, Manager Debiteuren Beheer bij Achmea

Bij Achmea is het een bekend gegeven: een deel van de verzekerden heeft moeite om financieel rond te komen. “Het gaat om een klein percentage van onze portefeuille,” zegt Jeroen van de Werken, “maar de impact is groot. We zien dat mensen door levensgebeurtenissen als echtscheiding, baanverlies of inkomensonzekerheid moeite hebben met het betalen van hun zorgpremie.” De verzekeraar, die onder andere actief is met merken als Zilveren Kruis, Centraal Beheer en Interpolis, ziet dat schulden en financiële stress een brede impact hebben — op gezondheid, participatie en toekomstperspectief.

Zorguitstel en signalen van stress

Volgens Van de Werken is de relatie tussen schulden en gezondheid helder. “We zien dat zorg vaak wordt gemeden. Mensen gaan met klachten niet naar de huisarts, omdat ze bang zijn voor kosten die voortkomen uit het eigen risico. Vooral bij chronische aandoeningen waarbij vervolgbehandelingen nodig zijn, speelt dit. Ook tandzorg wordt uitgesteld, wat op de lange termijn juist tot hogere zorgkosten leidt.” Het probleem is echter niet beperkt tot zorgmijding. In regio’s als Almere, Amsterdam, Rotterdam en Utrecht herkent Achmea dat wanbetaling gemiddeld vaker voorkomt én dat er sprake is van hoger zorggebruik. “Dat komt deels doordat we in die gebieden relatief veel mensen verzekeren met een lagere sociaaleconomische status. Maar los daarvan zien we een duidelijke samenhang tussen financiële achterstand en zorggebruik,” zegt Van de Werken.

Volgens Van de Werken is het verband tussen financiële problemen en gezondheid duidelijk, al blijken harde cijfers soms minder overtuigend. Externe onderzoeken wijzen op een correlatie tussen schulden en zorggebruik, maar in de eigen data van Achmea is dat verband minder uitgesproken. “De correlatie is er wel, maar niet altijd zo sterk als je misschien zou verwachten. Wel zien we duidelijk dat stress door schulden invloed heeft op gedrag en gezondheid: mensen leven meer in het moment, nemen minder rationele beslissingen en vermijden kosten. Dat ondermijnt hun financiële én fysieke weerbaarheid.”

De stille kosten in het zorgstelsel

Hoewel het percentage wanbetalers relatief klein is, werkt het wel degelijk door in het zorgstelsel. “In het solidariteitsstelsel dat we in Nederland hebben, betaal je als verzekerde ook mee voor de mensen die niet kunnen betalen,” legt Van de Werken uit. “Die kosten worden meegenomen in de premiestelling, al is het effect daarvan beperkt. Maar de grotere zorg zit in het uitstellen van zorg: wat nu niet wordt behandeld, kost later meer. Uiteindelijk leidt dat tot hogere zorgkosten voor iedereen.”

Samenwerken aan passende ondersteuning

Achmea zoekt actief de samenwerking met gemeenten op om verzekerden met financiële problemen te ondersteunen. “We werken aan vroegsignalering, bijvoorbeeld via projecten als Vroeg Eropaf. We verwijzen naar instanties zoals Geldfit, de VoorzieningenWijzer en gemeentelijke loketten, en we bieden betaalregelingen en maatwerk aan – zoals het opschuiven van betalingen van het eigen risico.”

Toch blijven er knelpunten, erkent Van de Werken. “Soms redt iemand het gewoon niet, hoe goed we het ook regelen. Neem een alleenstaande moeder met twee kinderen en een flexibel contract. Die heeft gewoon niet genoeg inkomen. Dan wordt de zorgtoeslag gebruikt voor boodschappen. Daar is die toeslag niet voor bedoeld, maar je snapt het wel.”

De rol van bewustwording en educatie

Een groot knelpunt is volgens Van de Werken dat mensen vaak pas laat hulp zoeken. “Voor sommige mensen is het normaal geworden om elke maand te moeten schipperen. Het is hun manier van leven. En dan is het lastig om hulp te accepteren — zeker als die hulp gepaard gaat met voorwaarden. Je moet de boodschap – dat het belangrijk én oké is om op tijd hulp te zoeken en te accepteren – soms wel zeven keer herhalen voordat die echt landt.”

Van de Werken pleit ook voor betere educatie. Het ontbreekt jongeren, zijn inziens, aan voorbereiding op financiële verantwoordelijkheden. “Op scholen wordt nauwelijks uitgelegd wat er allemaal op je afkomt. Je wordt achttien, en ineens moet je een zorgverzekering regelen, een DigiD aanvragen, iets met DUO doen. Je krijgt een zorgtoeslag, maar je moet ook meteen van alles betalen – en ondertussen kun je alles online bestellen zonder dat iemand meekijkt. Ik noem dat: je krijgt een gouden handtekening. Misschien is achttien jaar gewoon te jong. Het brein van jongeren is dan nog volop in ontwikkeling en vaak nog niet toegerust om zulke verantwoordelijkheden goed te overzien. Misschien zou je de grens naar 21 moeten oprekken, zodat jongeren meer tijd hebben om die mentale rijpheid te bereiken.”

Integrale aanpak is noodzakelijk

Van de Werken gelooft in een integrale aanpak waarin gezondheid, schulden en leefomgeving gezamenlijk worden aangepakt. “Zo’n aanpak biedt kansen voor samenwerking en preventie, al blijft het de vraag hoe we dit landelijk kunnen organiseren. De zorgverzekeraar kan dit niet alleen oplossen. Gemeenten, overheid, maatschappelijke organisaties – we hebben elkaar nodig.”

Wel ziet hij dat de aanpak per gemeente sterk verschilt. “De bereidheid om te investeren in vitaliteit hangt vaak samen met de politieke kleur van een gemeente. In sommige plaatsen zijn er veel voorzieningen, in andere nauwelijks. Dat is niet wenselijk. We zouden in Nederland beter moeten afspreken wat je als burger overal mag verwachten.”

Wat is er nodig?

Tot slot formuleert Van de Werken een heldere oproep: “We moeten betere afspraken maken over wat we onder zelfredzaamheid verstaan. Niet iedereen redt zich vanzelf. Verbeter vroegsignalering, versterk begeleiding en nazorg, zorg voor financiële educatie vanaf jonge leeftijd, en durf te kijken naar wat mensen echt nodig hebben om gezond en financieel stabiel te kunnen leven.”

“Schulden zijn een zorgprobleem – en een kans voor preventie”

Schulden zijn allang niet meer alleen een financieel probleem – ze drukken zwaar op de mentale en fysieke gezondheid van mensen. Pauline Kespi, debiteurenbeheer bij zorgverzekeraar Zorg en Zekerheid, vertelt hoe geldzorgen en gezondheidsproblemen met elkaar verweven zijn en hoe samenwerking tussen zorgverzekeraar, schuldhulpverlening en wijkorganisaties helpt om deze vicieuze cirkel te doorbreken.

Wat zien jullie bij Zorg en Zekerheid als het gaat om schulden onder verzekerden?

“Op dit moment heeft zo’n 10 tot 15 procent van onze verzekerden een betalingsachterstand – op de premie, het eigen risico of beide. Dat percentage stijgt, vooral onder jongeren. We zien dat financiële stress in veel gevallen leidt tot een hoger zorggebruik, met name bij klachten als hoofdpijn, buikpijn of slecht slapen. Maar het blijft lastig om directe conclusies te trekken, want we zien alleen onze eigen cijfers. We weten niet of iemand daarnaast ook schulden heeft bij andere partijen.”

Hoe werken schulden door in de zorg?

“Schulden veroorzaken stress, en stress uit zich vaak lichamelijk. Dat zorgt voor meer bezoeken aan de huisarts – vaak met vage, terugkerende klachten. Daarom proberen we huisartsen te helpen signalen te herkennen die mogelijk wijzen op geldzorgen of andere sociale problemen. In Leiden hebben we praktijkondersteuners en brugfunctionarissen die patiënten gericht kunnen doorverwijzen naar het sociaal domein of schuldhulpverlening. We werken ook nauw samen met welzijnsorganisaties, bijvoorbeeld in wijkgerichte projecten of groepsbijeenkomsten zoals ‘Help, mijn kind wordt 18!’. Daar bespreken we praktische vragen die snel tot stress kunnen leiden – zoals het regelen van een zorgverzekering of het aanvragen van zorgtoeslag.”

Wat kunnen zorgverzekeraars betekenen in het doorbreken van de vicieuze cirkel tussen geldzorgen en gezondheidsproblemen?

“We willen dat mensen gezond verzekerd zijn – dat betekent niet alleen medische zorg vergoeden, maar ook kijken naar de omstandigheden waardoor mensen überhaupt zorg nodig hebben. Schulden kunnen mensen verlammen. Ze durven geen hulp te vragen, hebben verkeerde informatie, of zijn bang voor de overheid. Wij proberen die drempel te verlagen, bijvoorbeeld door zichtbaar te zijn in de wijk, samen te werken met buurtcentra en actief voorlichting te geven. Ook investeren we in training van onze klantcontactmedewerkers, zodat zij het gesprek over geld durven en kunnen voeren. Want als je in een vroeg stadium één maand betalingsachterstand bespreekbaar maakt, kun je voorkomen dat het oploopt tot maanden.”

Hoe raken schulden het zorgstelsel zelf – en hoe houden we dat stelsel toekomstbestendig?

“Als we niets doen, komt de zorg onhoudbaar onder druk te staan. We hebben nu al een tekort aan personeel, en over twintig jaar zou 1 op de 4 mensen in de zorg moeten werken om aan de vraag te voldoen. Dat is niet haalbaar. Daarom kijken we naar manieren om het zorggebruik terug te dringen waar dat kan – preventie is daarin cruciaal. Denk aan apps voor fysiotherapie, valpreventie bij ouderen, of het vroegtijdig signaleren van geldstress. Als je voorkomt dat mensen ziek worden van stress, voorkom je ook dat ze de zorg onnodig belasten.”

Tot slot – wat is jullie grootste uitdaging?

“Veel mensen weten niet welke hulp er beschikbaar is. De regels veranderen, maar die kennis bereikt de doelgroep nauwelijks. Zo is de schuldsanering inmiddels teruggebracht van 36 naar 18 maanden, maar bijna niemand weet dat. We merken ook dat mensen soms meer vertrouwen hebben in wat ze op Facebook lezen dan wat een gemeente of wij vertellen. Daarom is lokale samenwerking zo belangrijk – met bekende gezichten in de wijk, met vrijwilligers, en met organisaties die al het vertrouwen hebben van mensen. Alleen samen kunnen we de cirkel doorbreken.”

Zorgverzekeraar Menzis ziet dagelijks hoe geldproblemen het welzijn van verzekerden beïnvloeden. Schulden leiden niet alleen tot betalingsachterstanden, maar ook tot stress, angst en vermijdingsgedrag. Volgens Menzis is het voorkomen van problematische schulden dan ook essentieel voor gezondheidsbehoud én het toegankelijk houden van zorg.

“We gunnen niemand een leven met schulden”

Als vaste lastenpartner komt Menzis regelmatig in contact met mensen die moeite hebben met het betalen van hun premie of eigen risico. “Gelukkig is het overgrote deel van onze klanten in staat om hun premie op tijd te betalen,” laat Marjolein de Jong, Area Lead Klant & Markt bij Menzis, weten. “Maar een klein deel van onze klanten heeft betalingsproblemen, waarvan sommigen ook kampen met problematische schulden. Wij proberen dat te voorkomen, al lukt dat helaas niet altijd.”

Die schuldenproblematiek beperkt zich niet tot de financiële sfeer. In gesprekken met klanten hoort Menzis vaak over stress en angst. Mensen maken moeilijke keuzes over welke rekeningen ze wél of niet betalen. Dat beïnvloedt niet alleen hun gezondheid, maar ook hun gedrag richting zorg: zorg mijden, afspraken niet nakomen of therapie onderbreken komen voor.

Geen harde data, wel duidelijke signalen

Hoewel Menzis geen exacte cijfers heeft over de impact van schulden op zorggebruik en zorgkosten, wijzen externe onderzoeken wel in die richting. Zo laat een CPB-publicatie uit 2021 zien dat mensen met een betalingsachterstand gemiddeld 30% hogere zorgkosten hebben voor psychische hulp in de jaren erna. “Preventie van problematische schulden is dus ook belangrijk om de zorg toegankelijk en betaalbaar te houden,” aldus Marjolein de Jong.

Persoonlijke ondersteuning en samenwerking

Menzis probeert verzekerden met betalingsproblemen zoveel mogelijk persoonlijk te ondersteunen. Zo zijn medewerkers van de afdeling Hulp bij betalen speciaal getraind om mensen met schulden te begeleiden. Als er sprake is van meerdere schulden of beslagen, verwijst Menzis actief door naar Geldfit of de gemeentelijke schuldhulpverlening. Ook wordt er met behulp van klantreizen gewerkt aan interventies op maat, bijvoorbeeld voor jongeren. En wanneer ouderen (80+) voor het eerst een betalingsherinnering ontvangen, belt Menzis proactief op: wat is er aan de hand, kunnen we helpen?

Voor terugkerende achterstanden zet de verzekeraar naast reguliere aanmaningen ook een belrobot in om mensen tijdig te herinneren aan hun openstaande betalingen. Via het Leefkrachtcollectief biedt Menzis diverse online zelfhulpmodules aan, bijvoorbeeld over geldzorgen of piekeren. Daarmee probeert de organisatie haar klanten te helpen hun mentale veerkracht te versterken.

Brede samenwerking: van schuldhulp tot gedragsverandering

Menzis werkt samen met onder meer Geldfit, Schuldenlab en gemeenten om betalingsachterstanden vroegtijdig te signaleren. Via deze samenwerking kunnen verzekerden tijdig worden geholpen. En mocht dit niet lukken dat is één van de instrumenten de Regeling Uitstroom Bijstandsgerechtigden, waarmee mensen in de bijstand hun schuld boetevrij kunnen aflossen. Voor mensen met een smalle beurs is er daarnaast de gemeentepolis GarantVerzorgd, waarin onder meer een gratis consult voor een budgetcoach is opgenomen. Vaak is het verplichte eigen risico meeverzekerd. Doordat gemeenten bijdragen in de premie en Menzis korting biedt, blijft de zorg toegankelijk. Uit onderzoek van bureau Rebel (MKBA) blijkt dat deelnemers aan deze polis 40% minder betalingsachterstanden hebben.

Lokaal samenwerken aan oplossingen

In regio’s waar veel Menzis-verzekerden wonen, neemt de organisatie deel aan lokale initiatieven rond gezondheid en financiële ondersteuning. In Arnhem is dat bijvoorbeeld in de wijk Immerloo, Daarnaast sluit Menzis aan bij bestaande netwerken zoals Twentse Koers en Welzijn op Recept in Groningen, waarin verschillende partijen samenwerken aan welzijn en zorg op maat.

Schulden voorkomen vraagt ook systeemaanpassing

Naast individuele ondersteuning kijkt Menzis ook naar systeemfactoren die bijdragen aan betalingsproblemen. Een praktisch voorbeeld is de timing van de zorgtoeslag. Volgens de organisatie zou het kunnen helpen als de toeslag kort vóór of op hetzelfde moment wordt uitgekeerd als de premie wordt afgeschreven, om te voorkomen dat het bedrag tussentijds aan andere uitgaven wordt besteed.

Een schuld staat zelden op zichzelf

Volgens Menzis is het belangrijk om schulden in bredere context te bezien. Betalingsachterstanden zijn vaak onderdeel van een groter geheel aan problemen. Duurzame oplossingen vragen daarom om samenwerking tussen partijen en oog voor de persoonlijke situatie achter de cijfers.